INSTYTUCJA: Dom Spotkań z Historią w Warszawie
STRONA: dsh.waw.pl
CZAS: październik 2016 – marzec 2017
ROLA: współkuratorka wystawy, współautorka programu wydarzeń (wraz z Moniką Szewczyk-Wittek)
Portret rodzinny wykonany w fotograficznym atelier – mąż, żona i piątka dzieci. Siedzą sztywno, wyprostowani, patrzą w obiektyw – nie wszyscy, bo twarz kobiety została wycięta ze zdjęcia. Dlaczego? Ze względów rodzinnych, osobistych czy formalnych, na przykład do dokumentu tożsamości, którego nagle zaczęto o niej wymagać? Nie wiadomo. Na odwrocie są tylko życzenia imieninowe od „szczerze życzliwej rodziny” i dopisek – 19 marca 1930 roku, Warszawa.
Ta fotografia jest podarunkiem i pamiątką; dokumentacją rodzinnego życia; przykładem międzywojennej estetyki rzemieślniczego zakładu fotograficznego; obiektem archiwalnym; zdjęciem, które pokazuje sfotografowane osoby, a także fotografię jako przedmiot, którego używano na różne sposoby.
Album rodzinny: SPOJRZENIA to wystawa fotografii z Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA. Przez 10 lat zgromadzono w nim ponad 30 tysięcy zeskanowanych zdjęć z rodzinnych albumów kilku tysięcy osób, których relacje biograficzne zostały nagrane. To fotografie prywatne – wykonane samodzielnie w domu albo w plenerze oraz rzemieślnicze, robione w atelier fotograficznych lub przez ulicznych i objazdowych fotografów. Powstały, aby podkreślić przełomowe momenty biograficzne, zachować drobne fragmenty codziennego życia, udokumentować relację między bliskimi osobami. Jednak wyjęte z kontekstu prywatnych archiwów i obejrzane z innej perspektywy pozwalają dostrzec przemiany społeczne, kulturowe i polityczne fotografowane z perspektywy prywatnej.
Na wystawie stawiamy pytanie o status fotografii archiwalnej – czy nadal jest pamiątką rodzinną, czy już dokumentem historycznym, a może obrazem o walorach artystycznych? Czy są to ilustracje do złożonych świadectw, czy te zdjęcia prowadzą własną, wizualną narrację o historii (również fotografii) i codzienności? Patrzymy na nie z uwagą i pod różnymi kątami. Interesuje nas zarówno materialność obrazu fotograficznego, mechanizm budzenia przez niego emocji, jak i narracje związane z pokazywaniem i opowiadaniem o zdjęciach oraz performatywny wymiar ich wykonywania i oglądania. Spoglądamy na fotografie, stawiając pytania, na które każdy ze zwiedzających wystawę może odpowiedzieć inaczej.
Na początku wystawy pokazujemy albumy fotograficzne – obiekty stworzone zgodnie z indywidualnymi potrzebami swoich właścicieli, służące układaniu i prezentacji historii życia własnej rodziny. W części „Opowieść” interesuje nas związek fotografii z pamięcią i narracją – właściciele zdjęć, których wspomnienia sięgają do sfotografowanych sytuacji i miejsc, opowiadają o tym, co widzą. „Fotografia” to fragment dotyczący historii fotografii prywatnej – zmieniających się konwencji, technik, estetyk, sposobów wykonywania i używania zdjęć. W „Codzienności” przyglądamy się obrazom życia prywatnego, dokumentującym jednocześnie zmieniające się obyczaje a także zjawiska kolejnych okresów życia: dzieciństwa, młodości, dorosłości i starości. W „Historii” to, co prywatne splata się z tym, co publiczne – widoczne w tle lub zaznaczone w podpisie znane historyczne wydarzenia przenikają osobiste doświadczenia konkretnych osób.
Wystawa Album rodzinny: SPOJRZENIA to odklejanie – jak od kart rodzinnego albumu – zdjęć od ich pierwotnego kontekstu, by w ten sposób ujawnić wielofunkcyjność, złożoność i swoistość fotografii jako medium.
Agnieszka Pajączkowska, Monika Szewczyk-Wittek
Fot. ze zbiorów Józefa Kardacza i Tadeusza Kałasy (AHM DSH)